นางเงือกเป็นตัวละครในเรื่องพระอภัยมณี เป็นชายาคนที่ 2 ของพระอภัยมณี มีบุตรชื่อสุดสาคร ครั้งที่พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร นางเงือกได้ช่วยพาพระอภัยมณีหนีไปอาศัยพระฤๅษีเกาะแก้วพิสดาร ต่อมาพระอภัยมณีโดยสารเรือของท้าวสิลราชไปจากเกาะ ก่อนจากไปพระอภัยมณีได้มอบธำมรงค์และกุณฑลทองไว้ให้แก่ลูกที่จะเกิดมา เมื่อคลอดสุดสาครนางเงือกไม่สามารถเลี้ยงดูบุตรได้ ต้องขอให้พระฤๅษีช่วยเลี้ยงและนำบุตรมากินนมทุกวัน นางได้ผูกธำมรงค์ไว้กับมือขวาของสุดสาคร เป็นการรับขวัญและฝากกุณฑลทองไว้กับฤๅษีเพื่อเก็บไว้ให้กุมาร เมื่อสุดสาครอายุได้ 3 ขวบจะออกติดตามหาพระอภัยมณีจึงมาลาแม่ นางเงือกสอนลูกไม่ให้ประมาทและอวยพรให้เดินทางโดยสวัสดี ถ้าพบบิดาให้บอกว่านางจะอยู่กับพระฤๅษีจนสิ้นชีวิตและจะภักดีต่อพระอภัยมณีทุกชาติไป
